από τον Παναγιώτη Νηφόρο

Ένα θέμα με το οποίο επιθυμούσα καιρό να καταπιαστώ είναι οι άστεγοι συνάνθρωποί μας. Όντας 6 ολόκληρα χρόνια ενεργός εθελοντής και ιδρυτικό μέλος της ομάδας εθελοντών Alex, έχω έρθει σε επαφή και έχω βιώσει από κοντά τη δύσκολη αυτή κατάσταση, την εξαθλίωση και τον ανθρώπινο πόνο. Σίγουρα αλλάζει εντελώς η κοσμοθεωρία κάθε ανυποψίαστου πολίτη όταν αντικρίσει τις απίστευτες συνθήκες σε κάποια μέρη της Αθήνας, όπως Ρουφ, Κουμουνδούρου και Θησείο αλλά και στον Πειραιά.

Τον Αύγουστο του 2016, η ομάδα έλαβε ένα μήνυμα στο Facebook από την Ιαπωνία και πιο συγκεκριμένα από μια ομάδα φοιτητών που θα έρχονταν τον επόμενο μήνα στην Ελλάδα για να τους βοηθήσουμε στην πανεπιστημιακή τους έρευνα για το ζήτημα των αστέγων. Έτσι πραγματοποιήσαμε την αντίστοιχη δράση στα μέσα του Σεπτέμβρη, μοιράζοντας φαγητό σε Πειραιά και Αθήνα. Βοήθησαν ακόμη και στο πακετάρισμα των μερίδων με άκρως εντυπωσιακό ρυθμό, επιβεβαιώνοντας την εργατικότητα και την οργανωτική διάθεση των Ιαπώνων. Είδαν και από κοντά μια εντελώς διαφορετική πτυχή της σκληρής πραγματικότητας και δη της ελληνικής.

Ομαδική φωτογραφία της 31^ης δράσης δρόμου μαζί με τους Ιάπωνες φοιτητές, Σεπτέμβριος 2016

Δεδομένου ότι ο ορισμός του άστεγου πολίτη συναρτάται με την ύπαρξη ορισμένων κριτηρίων που χρησιμοποιούνται προκειμένου οι διάφορες χώρες να προσδιορίσουν τη συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθεί κάποιος, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι άστεγοι είναι εν γένει εκείνοι που ζουν και κοιμούνται στο δρόμο.

Όμως, στην κατηγορία των αστέγων μπορεί να συμπεριληφθούν και άτομα που κοιμούνται σε ξενώνες και κέντρα φροντίδας ή όσοι έχουν φύγει από το σπίτι, μακριά από τις οικογένειές τους και βιώνουν δύσκολα ή ενδεχομένως όσοι ζουν σε αντισυμβατικές ιδιοκτησίες, όπως τροχόσπιτα, αυτοκινούμενα ή εγκαταλελειμμένα κτίρια. 

Ωστόσο, από την ομάδα Ιαπώνων φοιτητών ας μεταφερθούμε στην ίδια την Ιαπωνία, όπου σήμερα το ποσοστό των αστέγων είναι σχεδόν μηδενικό. Τουλάχιστον αυτό δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία του 2020, τα οποία επιβεβαιώνουν μια εκπληκτική πτώση που ξεκίνησε τα προηγούμενα χρόνια.

Το ερώτημα που τίθεται και περιμένει να απαντηθεί είναι το γιατί υπάρχουν μόνο τόσο λίγοι άστεγοι στην Ιαπωνία; Ίσως η μοναδική χώρα στον κόσμο χωρίς άστεγους;

Αν και οι άστεγοι στη χώρα μπορεί να θεωρηθούν θύματα της οικονομικής κρίσης του 2008, το πρόβλημα χρονολογείται ήδη από την κατάρρευση της περίφημης φούσκας των ακινήτων το 1990. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν η περίοδος που οι τιμές κατοικιών σημείωσαν κατακόρυφη πτώση, ο κατασκευαστικός κλάδος σχεδόν κατέρρευσε, οι απολύσεις ήταν μαζικές, συνθήκες που ευνόησαν την εμφάνιση ανθρώπων που έχασαν τα σπίτια τους και πολύ εύκολα βρέθηκαν στον δρόμο.

Αν και κατά τη διάρκεια αυτού του πρώτου κύματος η ιαπωνική κυβέρνηση ήταν μάλλον απούσα, μεταξύ 2018 και 2020 έλαβε μέτρα, με αποτέλεσμα ο αριθμός των αστέγων στη χώρα να μειωθεί κατά 12%, από 4.555 σε 3.992 άτομα, σε σύνολο ενός πληθυσμού άνω των 125 εκατομμυρίων. Αυτό αντιπροσωπεύει το σταθερό 0% των Ιαπώνων.

Τα δεδομένα αυτά δείχνουν ότι ένας από τους λόγους πίσω από αυτή τη σημαντική πτώση, δεν ήταν μόνο τα προγράμματα βοήθειας που σχεδιάστηκαν ειδικά για την επίλυση του προβλήματος, αλλά και το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19 που επηρέασε ολόκληρο τον πλανήτη με υιοθέτηση πολιτικών lockdown σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ιαπωνίας.

Το κλείσιμο των cybercafe στις μεγάλες πόλεις της χώρας, όπως το Τόκιο, η Οσάκα ή το Κιότο, που επιβλήθηκε από τις αρχές, στέρησε από τους άστεγους τη δυνατότητα να ζήσουν τη ζωή τους με κάποιο βαθμό άνεσης. Τα ιαπωνικά cybercafe δεν είναι απλώς μέρη για σύνδεση στο διαδίκτυο. Παραμένοντας ανοιχτά 24 ώρες το 24ωρο, προσφέρουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών, όπως παιχνίδια στον υπολογιστή, τηλεόραση, φαγητό, ακόμη και ντους, κάτι εντελώς ξένο προς τις δικές μας συνήθειες.

Για να διασφαλίσουν ότι αυτοί οι άστεγοι δεν θα είναι ακόμα πιο ευάλωτοι, οι αρχές του Τόκιο, της πόλης με τον μεγαλύτερο αριθμό αστέγων στη χώρα, αποφάσισαν να τους προσφέρουν διαμονή σε άδεια ξενοδοχεία λόγω των ακυρώσεων των διακοπών που παρατηρήθηκαν λόγω της πανδημίας. Σε άλλες πόλεις, όπως η Σαϊτάμα, στέγασαν τους άστεγους σε δημοτικά κτίρια, συμπεριλαμβανομένων και των αθλητικών κέντρων. 

Η ιαπωνική κυβέρνηση έλαβε συγκεκριμένα μέτρα στήριξης ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας έκτακτης ανάγκης, τα οποία προστέθηκαν σε άλλα μέτρα επιβολής και βοήθειας που εφαρμόστηκαν προηγουμένως για την εξάλειψη του φαινομένου των αστέγων.

Σύμφωνα με την ιαπωνική νομοθεσία, η επαιτεία δεν επιτρέπεται στη χώρα και μπορεί να συνιστά και ποινικό αδίκημα. Εκτός από αυτό, ας μην ξεχνάμε την κοινωνικά διευρυμένη προκατάληψη που θεωρεί ότι οι άστεγοι είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για την κακοτυχία τους.

Στην πραγματικότητα, αυτές οι απαράδεκτες προκαταλήψεις οδήγησαν ώστε να αγνοείται συστηματικά αυτή η πληθυσμιακή ομάδα και να μην δίνονται λύσεις για την ντροπιαστική αυτή κατάσταση κοινωνικού στιγματισμού. Δημιουργείται το ακόλουθο παράδοξο ότι πολλοί από τους πληγέντες θα απέρριπταν ακόμη και τη λίγη βοήθεια που θα τους προσφερόταν, καθώς θα τη θεωρούσαν προσβλητική!

Ωστόσο, μετά την οικονομική κρίση του 2008 που έπληξε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, η αντίληψη άλλαξε και οι αρχές επέλεξαν να εφαρμόσουν προγράμματα κοινωνικής βοήθειας για αυτούς τους ανθρώπους προκειμένου να τους βοηθήσουν να ανακτήσουν την κανονική τους ζωή.

Οι πρωτοβουλίες που εφάρμοσαν, περιελάμβαναν μαθήματα κατάρτισης για αυτούς τους πολίτες, πολλοί από τους οποίους είχαν φτάσει στα 50, κίνητρα για ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να τους προσλαμβάνουν ως υπαλλήλους και επιδοτούμενες επιλογές ενοικίου για στέγαση, μαζί με άμεση επισιτιστική βοήθεια για τους απόρους.

Όμως, πολλές από τις ενώσεις που σχεδιάστηκαν για την καταπολέμηση της φτώχειας επέκριναν τη θριαμβολογία της ιαπωνικής κυβέρνησης όσον αφορά τους άστεγους. Εξαφανίζοντας τους άστεγους, εξαφανίζουμε άραγε και τη φτώχεια;

Αφότου επιλέχθηκε η ιαπωνική πρωτεύουσα για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2020, ξεκίνησε έναν ιδιαίτερο αγώνα της για να έχει έτοιμες τις εγκαταστάσεις που θα φιλοξενούσαν το παγκόσμιο αθλητικό γεγονός. Εκτός από την ανέγερση κτιρίων, αναβαθμίστηκε η πόλη, η οποία περιελάμβανε, όμως, τη διάλυση των οικισμών αστέγων που υπήρχαν σε διάφορα μέρη του Τόκιο, όπως το πάρκο Ueno.

Η πανδημία COVID-19 οδήγησε στην αναβολή των Ολυμπιακών Αγώνων για έναν χρόνο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αυτές οι έτοιμες υποδομές να μην χρησιμοποιούνται για αρκετούς μήνες. Μεταξύ αυτών, το Ολυμπιακό Χωριό. Η ΜΚΟ Moyai Support Centre for Independent Living ζήτησε από την ιαπωνική κυβέρνηση να το χρησιμοποιήσει για να στεγάσει τους άστεγους. Αν και το αίτημα έλαβε πάνω από πενήντα χιλιάδες υπογραφές, η πρόταση δεν έγινε δεκτή από τις αρχές, οι οποίες, ωστόσο, στο παρελθόν είχαν αποδεχτεί άλλες πρωτοβουλίες της Moyai υπέρ των αστέγων με μακροπρόθεσμο στόχο την εξάλειψη της φτώχειας.

Όπως είπε η Αμερικανίδα ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Sophia του Τόκιο, Rayna Rusenko, τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν λύσεις που βοήθησαν μεν προσωρινά, αλλά δεν αναζήτησαν τις πραγματικές αιτίες της φτώχειας. Ίσως θα πρέπει να περιμένουμε το τέλος της πανδημίας ώστε να δούμε τι πραγματικά έχει συμβεί, αν αυτό το 0% των αστέγων παραμείνει το ίδιο ή αν είναι απλώς μια ψευδαίσθηση.

Το φαινόμενο των αστέγων είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει να απασχολεί όλους μας. Στη θέση του άστεγου μπορεί να βρεθεί ο οποιοσδήποτε από εμάς, σε αυτές τις περίεργες συνθήκες που βιώνει η παγκόσμια κοινωνία. Ας ευαισθητοποιηθούμε, βοηθώντας αυτούς που έχουν ανάγκη.

Πηγή: tomorrow.city